CÜMLEDE ANLAM KONU

□ ÖZNEL CÜMLE: Kişiden kişiye değişen, yalnızca bir kişiye ya da bir gruba ait düşünceleri anlatan cümlelerdir. Bu cümlelerde “bence, bana göre” anlamı vardır.

»Ülkemizin en güzel kenti İstanbul’dur.                          »Çok iyi bir insandır.

»En iyi tatil, denizde yapılan tatildir.                               »Doğa insana huzur verir.

□ NESNEL CÜMLE: Doğruluğu veya yanlışlığı kanıtlanabilir yargılardır. Düşsel ögeler ve yorum yoktur.

»Türkiye’nin en kalabalık şehri İstanbul’dur.                   »Zeytinin en çok yetiştiği bölge Ege’dir.

»Alfabemizde yirmi dokuz harf vardır.                            »Mehmet Akif Ersoy İstiklal Marşı’mızın şairidir.

»Türkiye’nin başkenti İstanbul’dur. (Yanlış olduğu ispatlanabildiği için nesneldir.)

Aşağıdaki soru tipleri Öznel/Nesnel Cümleleri bulmaya yöneliktir:

… hangisi/ hangileri kanıtlanabilirlik açısından farklıdır?

… hangisi/ hangileri kanıtlanabilirlik özelliği taşır/taşımaz?

… hangisi/ hangileri kişisel düşünce özelliği taşır/taşımaz?

… hangisinde/hangilerinde yorum vardır/yoktur?

…hangisinde/ hangilerinde kişisellik özelliği vardır/ yoktur?

 

□ ÖRTÜLÜ ANLAM: Bir cümlenin anlamından çıkarılabilecek diğer anlamlara denir. Cümlede açıkça söylenmemiş ama ulaşılabilecek düşünce ve fikirleri içerir. Cümleden çıkarılabilecek yardımcı düşüncelerdir.

»Hava artık ısınmaya başladı. ( Bu cümleden havanın daha önce soğuk olduğu anlaşılıyor.)

»Dere kenarında olan evler heyelan nedeniyle yıkıldı. (Dere kenarında olmayanlar yıkılmadı, anlamı var.)

»Sen de başarılı bir öğrencisin. (Başarılı başka öğrencilerin de olduğu manası var)

»Artık öğrenciler daha çok kitap okuyor. (Eskiden daha az okudukları anlaşılıyor.)

»Doğum günüme seni de bekliyorum. (Doğum günüme başkaları da gelecek sen de gel anlamı çıkartılır.)

»Beni sadece sen anlayabilirsin. (Beni senden başka kimse anlayamaz, ifadesi anlaşılmaktadır.)

»En güzel pastayı annem yapar. (Diğerleri annem kadar güzel pasta yapamaz, anlamı vardır.)

»Sınavda kompozisyon da varmış. (Diğer soruların yanında kompozisyon da sorulacak anlamı var.)

 

□ DOĞRUDAN (DOLAYSIZ) ANLATIM: Başkasının sözlerini, cümlelerini olduğu gibi, hiç değiştirmeden tırnak içinde veya konuşma çizgisi ile aktarmaya denir. Konuşma çizgisi ile aktarılan söz ya da cümleden sonra “dedi, sordu, söyledi” gibi ifadeler varsa cümlenin kendi noktalama işareti yerine virgül kullanılır.

»Ayşe “Yarın okula gelemeyeceğim.” dedi.                     » Ali: "Bu kitabı iki kez okudum." dedi.

»Ayşe:                                                                               »Ali:

  — Yarın okula gelemeyeceğim, dedi.                            —  Bu kitabı iki kez okudum.

»Babam: "Biz bu köyde do­ğup büyüdük." derdi.              »Polis: "Bu ev kimin?" diye sordu. 

»Babam:                                                                           »Polis sordu:

— Biz bu köyde do­ğup büyüdük, derdi.                            — Bu ev kimin?

□ DOLAYLI ANLATIM: Başkasının sözlerini kendi söyleyişimize göre değiştirip aktarmaya denir.

»Ayşe bana yarın okula gelemeyeceğini söyledi.            »Ali bu kitabı iki kez okuduğunu söylüyor.

»Babam bu köyde doğup büyüdüklerini söylerdi.            »Polis, bu evin kime ait olduğunu sordu?

 

□ ÖZELDEN GENELE ANLATIM: Cümlenin içindeki farklı yargılardan, parçadan bütüne doğru genel bir yargıya gitme yoluna tüme varım denir. Tümevarım cümleleri genelleme özelliğindedir.

»Evler, duvarlar, ağaçlar; bütün sokak sustu. (Özel → Evler, duvarlar, ağaçlar I Genel →bütün sokak)

»Köpek sadık bir evcil hayvandır. (Özel → köpek I Genel →evcil hayvan)

»Tiyatro en sevdiğim sanat dalıdır. (Özel → tiyatro I Genel →sanat dalı)

□ GENELDEN ÖZELE ANLATIM: Bütünden parçaya varma yoluyla gerçekleşen anlatım türüdür.

»Kuşlardan barışı simgeleyen güvercinlerdir. (Genel →kuşlar I Özel →güvercinler)

»Derslerden en çok Türkçeyi severim. (Genel →ders I Özel →Türkçe)

»Petrol ürünlerinden benzine zam geldi (Genel →petrol ürünleri I Özel →benzin)

□ NEDEN(SEBEP)-SONUÇ İLİŞKİSİ:   Eylemin gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesinin bir nedene bağlı olduğu cümlelerdir. Bu tür cümlelerde “için, çünkü, diye, üzere, dolayı, -dan/-den, -dığı için” gibi sözcük ya da eklere rastlanır. Neden-Sonuç cümleleri  “-diği için” veya “-ması nedeniyle” anlamı taşır.

 Neden-Sonuç cümlelerinde “sebep” kişinin isteği ve kontrolü dışında gerçekleşir.

»Yol kapalı olduğu için geciktim.

»Ders çalışamadığından başarılı olamadı.

»Seni ziyaret edemedim, çünkü hastaydım.

»Yağmurun yağmasıyla herkes içeri kaçıştı.

»Maddi imkânsızlık yüzünden okuyamamış.

Aşağıdaki soru tipleri Neden(Sebep) Sonuç anlamı taşıyan cümleleri bulmaya yöneliktir:

… hangisinde/hangilerinde neden-sonuç ilişkisi vardır/yoktur?

… numaralandırılmış cümlelerden hangisi kendinden önceki cümlenin nedenidir?

… hangisinde yargı gerekçesiyle birlikte verilmiştir?

□ AMAÇ-SONUÇ İLİŞKİSİ: Eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştiği ya da gerçekleşmediğini vurgulayan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde de "için, diye, üzere" gibi edatlardan yararlanılır. “-e” hâl eki de cümleye amaç anlamı katabilir. Amaç cümleleri  “-mek için” veya “-mek amacıyla” anlamı taşır.

Bu tür cümlelerde bilerek isteyerek yapma anlamı vardır.  Yani Amaç-Sonuç cümleleri kişinin isteği ile gerçekleşir.

»Okula gitmek üzere evden ayrıldı.

»Eğlenmek için parka gittik.

»Ailesini görmeye İzmir’e gidecekmiş.

»Kardeşi iyileşsin diye Allah'a dua ediyor.

»Bildiklerini anlatmak üzere karakola gitti.

□ KOŞUL(ŞART)-SONUÇ İLİŞKİSİ: Gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesi belli bir şarta bağlı olan cüm-lelerdir. “-se, -sa, -dıkça, -dikçe, -madan, -meden, -ınca, -ince, -mı, -mi, üzere, ama, fakat, şayet...” gibi ek ve sözcükler cümleye koşul anlamı katar.

»Kitabı geri almak üzere veriyorum.

»Çalıştın mı kazanırsın.

»Seni görmedikçe mutlu olamam.

»Aynalı körük olmazsa ben gelin gitmem.

»Okula gideceksin ama otobüsle.

Aşağıdaki soru tipleri Koşul (şart)Sonuç anlamı taşıyan cümleleri bulmaya yöneliktir:

… hangisinde/hangilerinde koşul-sonuç ilişkisi vardır/yoktur?

… hangisinde/hangilerinde eylemin gerçekleşmesi bir şarta bağlanmıştır?

□ EŞ ANLAMLI (ANLAMDAŞ) CÜMLELER:

 Eş anlamlı sözcüklerle ya da birbirinin anlamını verebilen eklerle kurulan cümlelerdir.

»İnsan kitap okumalıdır.

»İnsanların kitap okuması gerekir.

»Ne sizi ne de köyünüzü unutabilirim.

»Sizi de köyünüzü de unutamam.

»Duygu ve düşüncelerini birkaç sözcük ile söyleyebilmek, ancak yüksek insanlara düşer.

»Az sözle çok şey anlatabilmek ancak yetenekli insanların işidir.

Aşağıdaki soru tipleri Eş Anlamlı Cümleleri bulmaya yöneliktir:

… cümlelerin hangileri aynı anlamda kullanılmıştır?

… hangisi yukarıdaki cümle ile aynı anlamdadır?

… cümlelerden hangileri anlamca aynı doğrultudadır?

… cümlelerin hangileri ileri sürülen düşünce bakımından aynıdır?

□ YAKIN ANLAMLI CÜMLELER: Birbirine yakın anlamlar içeren cümlelerdir.

»Konusunu halktan alan öyküler, başarılı sayılmaktadır.

»Hikâyenin toplumda ilgi görmesi için konusunu halka dayandırması gerekir.

»Başarılı olmak isteyenler mücadele etmelidir.

»Azimle çalışanlar mutlaka hedeflerine ulaşırlar.

»Bu kitabında herkesi ilgilendiren bir şey var.

»Bu kitapta yazar herkese bir şeyler sunmuş.

Aşağıdaki soru tipleri Yakın Anlamlı Cümleleri bulmaya yöneliktir:

… cümlelerin hangileri benzer anlamda kullanılmıştır?

… cümlelerin hangileri yakın anlamlıdır?

… cümlesinde anlatılmak istenene anlamca en yakın cümle hangisidir?

□ ANLAMCA ÇELİŞEN CÜMLELER: Anlamca birbiriyle çelişen, birbirine karşıt sözlerin durumların bir arada verilmesiyle oluşan cümlelerdir.

»Konuyu ayrıntılarına inerek incelemişsin.

»Konuyu oldukça genel yönleriyle incelemişsin.

»Teknoloji doğanın dengesini bozmaktadır.

»Bilim ve teknik hayatımızı kolaylaştırıyor.

»Yazar görüşlerini anlaşılır bir dille ifade etmiş.

»Her zaman kapalı anlatım kullanan bir yazardır.

Aşağıdaki soru tipleri Anlamca Çelişen Cümleleri bulmaya yöneliktir:

… cümlelerin hangileri anlamca çelişmektedir?

… cümlelerin hangileri anlamca uyuşmaz?

… hangileri anlamca birbirinin zıttıdır?